Zelf bouwen

Cursus midwinterhoorn bouwen

Op aanvraag en bij voldoende belangstelling wordt door Rieny Putmans de cursus 'midwinterhoorn maken' gegeven. Belangstellenden kunnen zich aanmelden bij: Rieny Putmans, tel. 0316 - 525 111 of via de mail rienyputmans@outlook.com

In circa vijf lesavonden wordt de cursist meegenomen langs de geschiedenis en het maken van de hoorn. Ook wordt aandacht besteed aan het blazen.

De kosten van de cursus bedragen in totaal € 50. De kosten (afhankelijk van aantal deelnemers) dienen op de eerste avond contant te worden betaald. In de kosten zitten ook het leveren van een stam, de happe en het benodigde pitriet. Ook de lijm en het zagen van de stam zitten in genoemde prijs. Om de kosten zo laag mogelijk te houden zijn de consumpties zijn voor eigen rekening.

Voor vragen of opmerkingen kan contact worden opgenomen met Rieny Putmans, tel. 0316 - 525 111 of via de mail rienyputmans@outlook.com

In het onderstaande overzicht is te lezen, wat allemaal gedaan wordt tijdens de cursusavonden.

Bouwen en blazen op de midwinterhoorn

Het programma van de 5 lesavonden.

1. De eerste avond is een introductie avond. Inleiding met dia's en een demonstratie van het maken en blazen. Verdeling van de boomstammen. Ook zal aandacht besteed worden aan de benodigde gereedschappen.

2. Na de eerste avond wordt van de cursist verwacht dat de boomstam omgevormd wordt tot een ruwe midwinterhoornstam zodat de buitenkant redelijk in vorm is. Deze stam wordt dan op een vooraf bepaalde datum ingeleverd om doorgezaagd te worden.



Daarbij dienen 12 slangklemmen ingeleverd te worden om de twee helften bij elkaar te houden tijdens het uithollen van de hoorn.

3. De tweede avond: Op deze avond worden beiden helften van de hoorn afgetekend en wordt aangegeven hoe de helften uit te gutsen.



Bovendien wordt nu het gat geboord voor de happe.

Hier is een handige tekening down te loaden, van het aftekenen van de hoorn (met dank aan Edwin Jacobs).

Uitleg en toelichting: meet afstanden om de tien centimeter af op de hoorn. Vanaf het uiteinde (daar waar het mondstuk, de "happe" komt) op 10 cm, 20 cm, 30 cm, 40 cm, 50 cm en 60 cm. Zie de tekening. Bepaal bij 60 cm de totale dikte van de hoorn. Trek hier 2 cm van af, voor de beide wanden. De afstand die je nu overhoudt is 10 + (5 x A). Hieruit kan A worden berekend. Stel dat de afstand 10 + (5 x A) bij jouw hoorn gelijk is aan 4 cm = 40 mm, dan is (5 x A) gelijk aan 40 - 10 = 30 mm, en dan is A dus gelijk aan 30 / 5 = 6 mm. Nu kunnen de afstanden worden uitgerekend en worden afgezet op de hoorn, zodat de hoorn van binnen mooi geleidelijk verloopt, en een mooie klank zal geven. Bij 10 cm wordt een diameter van 10 mm aangehouden. Bij 20 cm geldt een diameter van 10 + A, oftewel 10 + 6 = 16 mm. Bij 30 cm geldt een diameter van 10 + (2 x A), oftewel 10 + (2 x 6) = 10 + 12 = 22 mm. Enzovoorts voor de overige afstanden, zie de tekening. Bereken zelf voor je eigen hoorn de juiste waarde van A, en de af te meten afstanden.

4. Nu kan de cursist beginnen met het uitgutsen van de twee helften en het glad maken en eventueel lakken van de binnenkant.



5. De derde avond: De hoorn(s ) worden gelijmd en voorzien van de meegeleverde slangklemmen.

6. Nu kan men verder met het afwerken van de buitenkant.

7. De vierde avond: Nu kan de aankleding van de buitenkant verder plaatsvinden. Het aanbrengen van pitriet, de happe pasklaar maken, het draagkoord knopen en bevestigen komen nu aan de orde.

8. De vijfde avond: Op deze avond wordt de cursus afgerond. Er is een evaluatie en er wordt een eerste aanzet gegeven met het blazen.

Diverse gereedschappen

- Werkbank met bankschroef en lijmklemmen voor het vastzetten van de stam tijdens de bewerking.
- Slangklemmen voor het opspannen van de doorgezaagde delen en het vastzetten na het lijmen. Nodig 8 tot 12 slangenklemmen van verschillende diameter.
- Duimstok en potlood voor het meten en aftekenen.
- Passer of ronde vormen voor het aftekenen van de voor- en achterzijde en de binnen- en buitenomtrek.
- Haal- of trekmes waarmee het overtollige hout aan de buitenkant wordt verwijderd.
- Schaaf en/of Stanleyrasp voor de nauwkeurige afwerking.



- Fermet- of schepgutsen en houten hamer waarmee de beiden helften worden uitgehold. Gutsen van 10 en 25 mm zijn voldoende.
- Smal schaafje, schraapstalen, schuurblokjes en schuurpapier van verschillende grofheid voor de gladde afwerking van zowel de binnen als de buitenkant.
- Boor en houtboren van 8 en 10 mm, voor gat voor de happe en gat in de happe.

Enkele wetenswaardigheden

- De hobby vraagt dat de hoorn van goede kwaliteit is, er mooi uitziet. Verwacht wordt bovendien dat er een zuivere toon wordt geblazen. Het is de bedoeling niet tegelijk met anderen te blazen, daar de natuurtonen per hoorn verschillend zijn en dus niet met elkaar stemmen.

De lengte van de hoorn is van invloed op de toonhoogte. Op een lange hoorn kunnen meer tonen en lager tonen worden geblazen dan op een kortere hoorn. De inwendige diameter is vooral van belang voor de volheid van de toon. Een grotere diameter geeft een vollere toon, maar het blazen kost meer inspanning. Een inwendige diameter van 10 cm is gemiddeld. Het is belangrijk om de binnenzijde zo glad mogelijk af te werken voor de zuiverheid van de tonen.

De wanddikte mag tussen de 8 en 10 mm variëren, maar moet wel van de beiden helften gelijk zijn. Het uithollen met gutsen beginnen vanuit het midden aan de voorkant en daarvandaan zijwaarts werken. Regelmatig de dikte meten, controleren bijvoorbeeld met zelfgemaakte mallen, erbij gutsen is wat moeilijk. Noesten e.d bijwerken met zaagsel en lijm als vulpasta.

- Het lijmen gebeurt met goede watervaste houtlijm. Na het vastzetten met de slangenklemmen lijmresten verwijden met een doek, voor de binnenzijde voorzien van een trekkoord.

- Na het lakken kan het pitriet worden aangebracht, vijf banden met elk 4 á 5 windingen geeft meestal een mooi resultaat. De twee uiteinden van de windingen schuiven we onder de vier windingen en trekken deze stevig aan. Hierna nog een keer lakken zodat het pitriet stevig blijft zitten.

- In Twente worden de hoorns aan de binnenkant niet gelakt, tenminste als je mee wilt doen aan concoursen.

- Het is niet wenselijk klemmen, ringen, kettingen e.d. zichtbaar aan de hoorn te bevestigen.

- Bij beschadigingen bijvoorbeeld door de slangenklemmen, deze plek met een nat tissue bedekken zodat het kan wellen en weer in de oorspronkelijke vorm terugkeert. Kunststof stripjes of strookjes schuurlinnen kunnen deze beschadigingen voorkomen.

- De hoorn worden meestal vervaardigd van een zachte houtsoort, wilg, berk, populier, els, e.d. Nadat de boom is gekapt dient hij minimaal een half jaar te drogen om scheuren later te voorkomen. Hoe droger het hout des te beter het eindresultaat zal zijn. Voor een midwinterhoorn geldt het gezegde "Terug naar 't holt, want blik is zo kold".

- De happe wordt vervaardigd van vlierhout. Gebruiken we de juiste lipspanning dan zullen, met een gat in de happe van 8 á 10 mm, vrij gemakkelijk de hoge en lage tonen bereikt kunnen worden. Kiezen we een kleiner gat dan zijn de hoge tonen beter bereikbaar.

- Het maken van een midwinterhoorn vergt 40 á 50 uur handarbeid voor iemand die ervaring heeft met het werken met hout. Tijdens het proces de twee helften zoveel mogelijk in de slangklemmen houden.

- Het blazen op de midwinterhoorn is een typische adventtraditie waarvan de etiquette voorschrijft dat het alleen plaatsvindt vanaf de eerste zondag van de advent tot en met Driekoningen. Het is een kwestie van cultuur en folklore, toegespitst op de Kerstperiode.